«درکوبه» حامل فرهنگ ایرانی اسلامی/ صدایی که به خاطرات پیوست

پایگاه خبری تحلیلی نسیم خاوران به نقل از خبرگزاری شبستان؛ هر چه زمان می گذرد وسایل و امکانات پیشرفته تری جای وسایل قدیمی را می گیرد وسایلی که روزی روزگاری بهترین دلخوشیمان بود و با دیدن و استفاده از آنان به وجد می آمدیم و خاطراتی را برایمان رقم می زدند که سبب نشاندن لبخند بر روی لب هایمان می شد.

*صفایی که دیگر نیست

امروزه که به منزل یکدیگر می رویم زنگ و آیفون جای خود را به درکوبه یا کلون هایی داده است که تنها در موزه ها و یا خانه های بسیار قدیمی قابل مشاهده هستند و نسل های جدید حتی اسم این وسیله را نشنیده اند و با آن غریبه هستند.

کاش زمان به عقب بر می گشت و دوباره آن شور و نشاط واقعی بین مردم حاکم می شد و وسایل مدرن جای وسایل پرمعنا و زیبای قدیمی نمی داند و یا آن وسایل و امکانات قدیمی به فراموشی سپرده نمی شدند.

ای کاش همان شور و نشاط ها دوباره در خانه ها شکوفا می شد و درهای آهنی و برقی جای درهای باصفای چوبی را نمی گرفتند و خانه های آپارتمانی بر روی خانه های حیاط دار و حوض های آبی و درختان سرسبز و پنجره های رنگی و مشبک سوار نمی شدند.

هرچه زمان می گذرد صفای بین خانواده ها کمتر می شود و درکوبه یا کلون یکی از آن وسایلی بود که وقتی به صدا در می‌آمد شادی در خانه‌ها موج می زد اما دیگر این شادی و صفا نیست و خود را رنگ باخته است.

*فلسفه وجود درکوبه ها

درهای قدیمی را اگر نگاه کنید بر روی آن کلون ها یا درکوبه هایی را می بینید که صدایش اهالی خانه را از جنسیت فرد پشت در مطلع می کرد، کلون هایی که امروزه جایشان را به آیفون های تصویری داده اند.

خشت خشت خانه های قدیمی از فلسفه ای برخوردار است که یکی از آن درکوبه یا کلون است که بر روی درهای قدیمی می توانیم مشاهده کنیم. درهای قدیمی از دو لنگه تشکیل می شد که بر روی هر کدام یک کلون یا درکوبه متفاوت وجود داشت.

معمولا کوبه هایی که در لنگه سمت راست نصب می شدند، به شکل سر شیر، مشت گره کرده یا اشکالی از این قبیل بودند و به نسبت کوبه های سمت چپ سنگین تر هستند و به همین دلیل صدایی بم تر داشتند و اگر مردی بر خانه ای مهمان می شد این کوبه را می کوفت تا اهالی خانه بدانند که مردی بر آن ها مهمان است و به همین دلیل آقای خانه به استقبال او می رفت؛ درکوبه های مردانه معمولا به نام «درکو» شناخته می شدند.

اما کوبه هایی که بر لنگه سمت چپ می نشستند، کوبه هایی ظریف به شکل انگشتان دست یا فرشته بودند که وقتی نواخته می شدند صدایی زیر تر تولید می کردند و اهل خانه را از وجود بانویی در پشت در مطلع می کردند تا خانم خانه با خوشرویی به استفبال او برود و کوبه های مخصوص بانوان را «ئَلکه» به معنی حلقه می نامیدند.

درکوبه و یا کلون ها مخصوص به استان و یا شهر خاصی نیست و به هر کجا که سفر کنید اگر خانه ای قدیمی یافتید می توانید این درکوبه را بر روی درهای آن مشاهده کند و خراسان جنوبی یکی از استان هایی تاریخی با معماری قدیمی است که هنوز می توان در کوچه پس کوچه های قدیمی و خشتی شهرهای این استان شرقی وجود درکوبه ها را احساس کرد.

*تق تق درکوبه به گوش نمی رسد

اگر به بیرجند مرکز خاوران سفر کنید هنوز خانه هایی را می توانید ببینید که از خشت و بافت قدیمی و معماری خیره کننده ای تشکیل شده اند که امروزه به عنوان خانه های بوم گردی مورد استفاده قرار می گیرند. برخی از این ها هنوز از درهای قدیمی و چوبی دارای درکوبه و یا کلون برخوردارند و جای خود را به درهای آهنی و آیفون دار نداده اند.

شاید برای هر بیننده‌ای سوال ایجاد شود که چرا روی همه این درهای قدیمی کوبه یا درکوب‌های قدیمی نصب شده است و در این راستا به سراغ چند تن از پژوهشگران و شهروندان بیرجندی رفتیم تا بیشتر با درکوبه ها آشنا شویم.

«علی عبداللهی» ۶۵ سال از عمر خود را گذرانده است در گفتگو با خبرنگار می گوید: درهای قدیمی چوبی بود و روی آن درکوبه یا کلون جا خوش کرده بود و از زنگ و صداهایی گوش خراش خبری نبود.

وی ادامه می دهد: تق تق صدای درکوبه ها آن قدر با صفا و شادی آور بود که هر لحظه خبر از نوید آمدن مهمان هایی می داد که باعث تزریق شادی به آن خانه های قدیمی و با صفا می شدند.

این شهروند بیرجندی در خصوص علت فراموشی سپرده شدن درکوبه ها عنوان می کند که با از بین رفتن خانه های باصفای قدیمی و حیاط دار و ساخت و ساز آپارتمان های کوچک دیگر این درکوبه ها به فراموشی سپرده شدند و نسل جدید با واژه درکوبه اصلا آشنا نیستند.

وی می گوید که در گذشته سنت ها و آداب باارزشی بود که متاسفانه امروزه به فراموشی سپرده شده است و ای کاش دوباره در جامعه احیا و به نسل های جدید منتقل شوند.

*توجه قدیمی ها به حفظ جایگاه زن در ساخت و ساز خانه ها

«زهرا-خیامی» یکی از بانوان بیرجندی است که در گفتگو با خبرنگار درخصوص درکوبه و یا همان کلون عنوان می کند: خانه های قدیمی به نوعی ساخته می شدند که دالان های ورودی آن بزرگ و پر پیچ بود به گونه ای که کسی نمی توانست داخل آن را ببیند.

وی ادامه می دهد: قدیمی ها به حفظ جایگاه زن و بحث عفاف و حجاب توجه بسیاری داشتند و این موضوع را در ساخت خانه ها هم رعایت می کردند و همین درکوبه ها نیز یکی از روش های توجه به جایگاه زن بود.

خیامی می گوید که وقتی صدای درکوبه ها بلند می شد از روی صدای آن تشخیص مرد و یا زن بودن فردی را می دادیم که آن را به صدا در آورده بود و اگر مرد بود زن ها حجاب را رعایت و بعد اقدام به باز کردن در می کردند و یا مردها به سمت مهمان می رفتند.

وی در ادامه به اهمیت حجاب اشاره می کند و می افزاید: حجاب جایگاه و شان زن را حفظ می کند و در گذشته راحت نبود تا بتوانیم حجاب خود را حفظ کنیم و رژیم پهلوی همواره با چادری ها مقابله می کرد و زمان رضا شاه چادر از سر زنان کشیده می شد و کسی جرات تردد آزادانه با چادر در خیابان ها و کوچه ها را نداشت.

*درکوبه ها نویدبخش شادی و صفا بودند

در کوچه های قدیمی بیرجند در محله ای به نام رحیم آباد قدم می زدیم که پیرمردی در کنار در خانه اش که به درکوبه آذین شده بود مواجه شدم که در خاطرات گذشته خود غرق شده بود.

این شهروند بیرجندی در گفتگو با خبرنگار می گوید: ۸۰ بهار را پشت سر گذاشته ام دوران های مختلف را دیده ام اما هیچ زمانی غریب تر از زمان حال نبود.

وی در ادامه بیان می کند: قدیم صفا و صمیمیت از هر خانه ای سرازیر می شد اما الان خانه ها به اتاق های تاریک و بی صدا تبدیل شده اند و دیگر کسی سراغ قدیمی ها را نمی گیرد.

از وی در خصوص درکوبه سوال پرسیدیم و می گوید: درکوبه خانه ام وقتی به صدا می آید به یاد پدر و مادرم و آن صفای فراموش شده این خانه می افتم و به همین دلیل اجازه ندادم تا این در خراب شود.

وی ادامه می دهد: در گذشته آیفون تصویری نبود و نصب درکوبه ها بر روی درهای خانه ها یکی از ابتکاراتی بود که سبب می شد مرد یا زن را از هم تشخیص دهیم و این فرهنگ بین همه جاافتاده بود.

این پیرمرد بیرجندی با بغضی که در گلویش جا خشک کرده است می گوید که قدیمی ها خیلی باصفاتر از نسل جدیدی بودند که در فضای مجازی خود غرق شده اند و یادی از بزرگان خود نمی کنند و قدیمی ها درست می گفتند که تا چیزی را از دست ندهی قدرش را نمی دانی.

*عدم توجه به معماری ایرانی و قدیمی در ساخت و سازهای جدید

فریبا کاهنی کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی هم در گفتگو با خبرنگار عنوان می کند: درکوبه ها قدمت طولانی دارند و به بیش از ۲۰۰ سال می رسد و برای احترام به بانوان ساخته شده است.

وی ادامه می دهد: درکوبه ها را با دو نوع صدای زیر و بم ساخته اند و صدای زیر این معنا را می داد که یک زن درکوبه را می کوبد و صدای بم هم این نوید را می داد که پشت در یک مرد است و زن باید با حجاب به سمت در برود.

کاهنی با بیان اینکه هشتی ها و درکوبه ها از نظر معماری بسیار باارزش بوده است، می افزاید: منازل قدیمی دارای دالان در ورود بودند و سبب می شد تا افراد داخل خانه را نتوانند ببینند.

کارشناس مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی بیان می کند: در معماری ایرانی قدیمی یک سری ویژگی ها وجود داشت که اکنون در ساخت و سازهای جدید در نظر گرفته نمی شود. درکوبه ها و طاق ها و هشتی ها و ایوان ها و خارخونه ها از جمله این فضاها و ویژگی های منازل قدیمی ایرانی است.

وی در پایان می گوید: تاکنون توانستیم خارخونه ها را ثبت کنیم و این آداب و امکانات و معماری قدیمی جز فرهنگ ما محسوب می شود و باید حفظ کنیم و به نسل های آینده انتقال دهیم و بدانند که این آداب و فرهنگی بسیار ارزشمند است.

پایان خبر/