طنین نوای زنگوله‌های سرایانی در بازارآهنگران

پایگاه خبری تحلیلی نسیم خاوران؛ شهرستان سرایان یکی از صنایع مرتبط با صنعت دامپروری «زنگوله سازی» است که صنعتگران ماهر را از گذشته دور تاکنون در سرایان به عنوان مهد «زنگوله سازی کشور» درخود جای داده، و این صنعت را به نام شهرستان سرایان در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسانده است.

هر چند که این هنر در سال‌های خشکسالی به دلیل کیفیت و کمیت بالای آن خریداران خاص خود را داشته و دارد اما در سال‌های ترسالی از رشد و رونق بسیار بیشتری برخوردار بوده و خریداران را با ذوق و اشتیاق بیشتر روانه شهرستان سرایان و بازار معروف به «آهنگران» در بافت قدیمی شهر سرایان کرده است.

در سال جهش تولید با رونق این صنعت و برنامه ریزی مسئولان برای توجه و حمایت عملی از حضور نوجوانان و جوانان و حتی پیشکسوتان، می‌توان سهم مناسبی از اشتغال را در بازار آهنگران سرایان برای جویندگان کار ایجاد کرد.

«غلامرضا باغبان» از هنرمندان فعال و نامی در این صنعت، با اشاره به تاریخچه چلنگری در شهرستان سرایان می گوید: در گذشته نه چندان دور، بازار آهنگران سرایان از رونق خاصی در تولید محصولات چلنگری و به ویژه زنگوله سازی برخوردار بوده و مشتریانِ محصولات چلنگری را، به دلیل کیفیت و کمیت محصولات تولیدی و منحصر به فرد خود، از سراسر کشور روانه این بازار کرده بود هرچند که از رونق محصولات چلنگری به دلیل رشد کارخانجات صنعتی در سال‌های اخیر کاسته شده است اما هنوز برخی از تولیدات این بازار که محصول دستان هنرمند آهنگران سرایانی است حتی برتر از تولیدات کارخانجات صنعتی است و به روایتی کمتر کارخانه‌ای است که توان رقابت با انگشتان هنرمند اهنگران سرایانی را داشته باشد و تجربه ابا و اجدادی به عنوان، میراثی گرانبها باعث شهرت تولیدات زنگوله سازی این شهرستان شده و خریداران زیادی را نه تنها از سراسر کشور بلکه از آن سوی مرزها به دنبال داشته است.

وی با گلایه از تغییر نام بازار قدیم آهنگران به بازار «میثم» می گوید: رونق آهنگری در این بازار به سبب تجمیع بیشتر فعالان در این حرفه بوده و در حال حاضر این بازار با توجه به پراکندگی صنعتگران به بازار میثم تغییر نام داده و اکثر فغالان زنگوله سازی به صورت پراکنده، به فعالیت در این حرفه مشغول هستند.

به گفته وی حمایت از تجمیع بازارچه آهنگری و زنگوله سازی علاوه بر انتقال تجربه به نسل نوجوان و جوان، باعث تشویق و ایجاد انگیزه در این قشر شده و تمرکز در خرید و فروش تولیدات با تشکیل تعاونی عرضه و فروش محصولات تولیدی در این بازار را به همراه خواهد داشت.

«علی باغبان» از دیگر آهنگران فعال که نسل اندر نسل مشغول آهنگری بوده اند و در حال حاضر نیز دو فرزند و نوه‌هایش نیز به این حرفه مشغولند درباره صبغه تاریخی هنر چلنگری سرایان می گوید: مهارت اهنگران سرایانی به حدی بوده است که هنر دستان استاد «صنعتی» سرایانی انگشت تعجب تیمسار روسی، فرمانده یگان روسی را در سالیانی دور در ساخت قسمتی از اسلحه گمشده یک سرباز را به خود مشغول و سرباز گرفتار را نجات داد.

این صنعتگر ادامه می دهد: این هنر در حال حاضر به 25 کارگاه فعال در شهرستان محدود شده است که اکثرا از آهنگران قدیمی هستند که با اندک حمایتی می توانند سهم قابل توجهی را از اشتغال نسل جدید داشته با شند.

به گفته وی خوشبختانه در حال حاضر رد پای نوجوانانی را در کنار پدر در دکان‌های چلنگری مشاهده می شود ولی با توجه به نیاز روز بازار، تولیدات این هنر بسیار کمرنگ است و فقط به زنگوله سازی محدود شده است و باید این موضوع آسیب شناسی شود.

«علی باغبان» که سال‌هاست در کنار برادرش «غلامرضا باغبان» به این حرفه فعالیت دارد به درآمد حاصل از این حرفه با توجه به سرمایه پایین مورد نیاز اشاره می کند و ادامه می‌دهد: محصولات تولیدی هنر چلنگری سرایان از رونق بازار بسیار زیادی برخوردار است و بیشتر به کشورهای خارجی صادر می شود.

وی با بیان یک خاطره از تماشای برنامه تلویزیونی که از یکی از کشورهای خارجی در خصوص پرورش دام در سال گذشته پخش می شد، گفت: تماشای زنگوله‌های سرایان و صدای دلنوازشان خستگی را از تنم خارج کرد و با اشتیاق بیشتر به این حرفه ادامه داده و حتی فرزندانم را تشویق به این حرفه متنوع هنری کردم.

وی افزود: صدای زنگوله‌های تولیدی سرایان حتی از فاصله 9 کیلومتری شنیده می شود و این ویژگی بارز، توانمندی و مهارت دستان هنرمند زنگوله سازان سرایانی است.

به اعتقاد باغبان، این هنر قدیمی و بومی سرایان در عصر امروزی هم مشتریان فراوانی دارد تا حدی که حاضر به پیش خرید محصولات تولیدی هستند.

این هنرمند جوان سرایانی ادامه داد: در شهرستان سرایان که بالاترین میزان بیکاری را در سطح استان دارد باید این هنر را بیشتر ترویج داد و با آموزش‌هایی که در سال‌های اخیر توسط میراث فرهنگی شهرستان ارایه شده است دامنه این هنر در حوزه وسایل تزینیی بیشتر شده و از تنوع زیادی برخوردار شده است که سلایق مختلف را به خود جذب می کند.

وی ساخت قیچی آهنبر، قیچی پشم چین گوسفندان و ابزار خاص قالی بافی و ... از تولیدات دیگر صنعتگران چلنگری در سرایان است که مشتریان خاص خود را از سراسر ایران به شهرستان سرایان جذب می کند که البته در توان دو تا سه نفر از چلنگران شهرستان است.

باغبان بر ضرورت به کارگیری فرزندان با توجه به موج بیکاری در سرایان تاکید می کند و با اظهار تاسف می گوید: در حال حاضر مثل گذشته فرزندان به اشتغال در این هنر اشتیاق نشان نمی دهند و خانواده ها هم تمایلی بر اشتغال فرزندان در این صنعت ندارند و باید این موضوع آسیب شناسی و فرهنگ سازی شود.

وی که یکی از فرزندان جوانش را در کنار خود در این حرفه، مشغول به کار کرده است از درآمد قابل توجه و نیاز به سرمایه کم در این حرفه می گوید و اظهار می کند: سرمایه اولیه برای شروع کار در حرفه چلنگری حتی به کمتر از پنج میلیون تومان می رسد درحالی که حداقل درآمد خالص ماهیانه اش کمتر از یک میلیون نیست.

«محمدهاشمی» نیز به استعداد ذاتی شهروندان سرایانی در این صنعت اشاره دارد و می گوید: مسئولان باید مشوق‌های لازم برای جذب جوانان به هنر چلنگری را فراهم کنند.

وی ایجاد کارگاه های نسبتا کوچک صنعتی با رویکرد زنگوله سازی و چلنگری را یکی از راهکارها عنوان کرد و با استناد به توجیه اشتغال در این صنعت گفت: در صورت ساخت شبانه روزی تولیدات این هنر باز هم جوابگوی نیاز مشتریان نیستیم و در کشورهای همسایه و حتی دور، این هنر از بازار بسیار مناسبی برخوردار است.

وی تصریح کرد: خرید محصولات تولیدی هنرمندان زنگوله سازی به حدی رونق دارد که حتی محصولات تولیدی توسط همکارانشان به صورت نقدی در محل کار پیش خرید می شود.

وی ادامه داد: با افزایش تولیدات این صنعت، زمینه تشکیل تعاونی خرید و فروش محصولات تولیدی و اشتغال بیشتر فراهم می شود؛ در حال حاضر محصولات شهرستان در مشهد خریداری و به سایر نقاط کشور و خارج از کشور صادر می شود.

«عباس منصوری» از هنرمندان دیگر سرایانی زنگوله‌سازی را از جمله تولیدات متعدد و متنوع چلنگری (آهنگری سنتی) توصیف می کند که هنوز در شهرستان سرایان اجرا می‌شود.

به گفته وی، بیشترین کاربرد زنگوله‌ها برای حیواناتی از جمله سگ، گوسفند و شتر است به گونه‌ای که در جای جای میهن اسلامی صدای زنگوله‌های سرایان نوازشگر گوش‌های دامداران و چوپانان است.

وی با تشریح نحوه ساخت زنگوله می گوید: ساخت هر زنگوله سه مرحله اساسی دارد، در مرحله نخست ورق آهن مورد نیاز داخل کوره حرارت می‌بیند، مراحل تکمیلی بر روی آن انجام گرفته تا بدنه زنگ ساخته شود؛ در مرحله دوم تیرگذاری وسط زنگ و در مرحله بعد نیز صداگیری انجام می‌شود که مهارت خاص خود را می‌طلبد. جوشکاری و نصب مناسب تیر وسط زنگوله، جنس مرغوب و صدای دلنواز زنگوله‌ها، مهارت خاص و منحصر به فرد زنگوله‌سازان سرایانی است.

«اصم» از زنگوله سازان جوان و با تجربه دیگر سرایان است که این هنر را از نیاکان خود به ارث برده است و تجربه زیادی را در نمایشگاه‌های بین المللی در کارنامه خود به یادگار گذاشته است؛ می گوید: آوازه و شهرت زنگوله‌های دست‌ساز آهنگران سرایان از مرزهای استان فراتر رفته و در جای جای میهن اسلامی و به ویژه در شهرهای سبزوار، نیشابور، کاشمر، سرخس، تهران و تبریز نوازشگر گوش‌های دامداران و چوپانان است.

صدای زنگوله‌های سرایان حتی به برخی از کشورهای همسایه نیز رسیده و قدمت آن با توجه به قدمت بازار قدیمی میثم به دوران صفویه تا قاجار می‌رسد.

«میرزا علی پور» که همراه فرزندانش در بازار قدیمی میثم مرکز سنتی هنر چلنگری به فعالیت مشغول هستند به ویژگی‌های یک زنگوله خوب اشاره و می گوید: ساخت هر زنگوله به طور کلی در چند مرحله صورت می گیرد که داشتن صدای خوب یکی از ویژگی‌های خاص زنگوله است.

وی ابزار مورد استفاده در صنعت زنگوله‌سازی شامل سندان (پایه‌ای معمولا از جنس سنگ یا آهن که در زیر کار قرار می‌گیرد)، سمبه، انواع انبر، کوره، چکش، قیچی، آهن، برنج، تنوکار (ماده شیمیایی سفید رنگ برای جوش دادن قطعات)، زغال سنگ، زغال معدنی و یا زغال چوب معرفی می کند.

«محمدعرب» مسئول اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان سرایان هم از صنعت زنگوله‌سازی به عنوان تنها رشته صنایع‌دستی بومی فعال در شهر سرایان یاد می کند و به وجود بالغ بر 25 کارگاه چلنگری و زنگوله سازی و آهنگری سنتی اشاره می کند که تعداد 9 کارگاه در بازار سنتی میثم واقع در کاروانسرای عباسی فعال هستند.

وی کاربرد این هنر را برای کارهای تزیینی به شرط تنوع تولیدات و کاربردی شدن آن دارای توجیه اقتصادی عنوان کرد که از بازار بسیار مناسبی برخوردار و مشکلی برای فروش تولیدات هم ندارد.

عرب افزود: چلنگری، نام قدیمی آهنگری، هنری است که امروزه به نام فرفوژه معروف شده است.

وی تامین سوخت مورد نیاز این کارگاه‌ها و کمبود اعتبار برای مرمت غرفه های بازارچه تاریخی آهنگران و تجمیع آنان از مشکلات فراروی این هنر و صنعت اعلام کرد.

به گفته مسئول میراث فرهنگی سرایان چلنگری (زنگوله‌سازی) سرایان در هفتمین اجلاس شورای سیاستگذاری ثبت آثار کشور، که در بهمن ماه سال 91 در استان سمنان برگزار شد، به ثبت میراث معنوی (فنون و دانش سنتی و صنایع دستی) کشور رسید.

وی در ادامه بیان کرد: بازارچه میثم که قبلا به بازار آهنگران مشهور بوده است و در حال حاضر تعداد 9 غرفه آن به زنگوله‌سازی فعال است زمینه مرمت و تجهیز آن آغاز شده است و تحقق آن با فعالیت بالغ بر 25 کارگاه در این بازار بار دیگر رونق آهنگری و زنگوله سازی را در این بازار شاهد و به هویت واقعی خود باز خواهد گشت.

عرب با بیان اینکه در سال‌های اخیر با پرداخت وام‌های خرد به زنگوله سازان زمینه رونق در این صنعت فراهم شده است، به محدودیت سنی صنعتگران در دریافت تسهیلات اشاره کرد و افزود: بیشتر صنعتگران دارای سن بالای ۶۰ سال هستند که در دریافت تسهیلات با مشکل مواجه هستند.

وی از پرداخت تسهیلات بیشتر برای ساخت کارگاه خبر داد و با توجه به استقبال جوانان از این صنعت، مجوز احداث کارگاه در حال افزایش است و سازندگان کارگاه در بازار میثم از تسهیلات بالایی برخوردار می شوند.

وی بیان کرد: با احداث کارگاه در این بازار و با توجه به استقبال جوانان این بازار به هویت واقعی خود که اهنگران بوده بازخواهد گشت.

پایان خبر/